روش تدریس بارش مغزی

مقدمه: نظام آموزشی در جهت تقویت زمینه های بالقوه ی خلاقیت، نقش مهمی ایفا می کند. یک از مسیرهای ساخت این زمینه، به کارگیری روش های تدریس خلاقیت زاست. یکی از روش های تقویت روحیه ی خلاق در فراگیرندگان، بارش فکری یا مغزی است. از نظر طبقه بندی، روش ساخت گرایی جزو روش های فعال و اکتشافی است که بر تولید، کنترل و تعمیم دانش تأکید می کند. در فرآیند تدریس ساخت گرایی معلم و همه ی امکانات تسهیل کننده هستند و جزو خدمات آموزشی به حساب می آیند. بنابراین، در این روش، دانش آموز نقش اساسی را ایفا می کند. هدف: جستجوی فعالانه فراگیرندگان از طریق فعالیت های گوناگون برای کشف راه حل ها، مفاهیم، اصول و قوانین، یکی از اهداف مهم در این روش است. داشتن روحیه ی کاوشگری برای ایجاد سؤال، طراحی، اجرا، ابداع و به دست آوردن جواب، یکی از ویژگی های ساخت گرایی است. این الگوی تدریس از پویاترین و کارآمدترین، الگوهای تدریس است که در بسیاری از کلاس های دنیا با موفقیت در حال اجرا است. هدف آموزش از طریق بارش فکری، افزایش توانایی حل مسئله در افراد و ایجاد عقاید و اندیشه های آفریننده در دانش آموزان است. دانش آموزانی که دوره های مربوط به حل مسائل به روش بارش فکری را می گذرانند، از کسانی که این دوره را نمی گذرانند، در آزمون های آفرینندگی نمره های بیش تری می گیرند. دبیران محترم جالب است بدانید این روش شبیه یک بازی کودکان می باشد که دراین بازی مثلا هراسمی که با (میم)شروع می شودرابگویند وهرکس اسم بیشتری بگوید برنده است یااسم کشورها یاشهرها رابه تعداد زیاد بگویند.فقط فرق این روش باباز ی اینست که افراد می توانند اسمهای ساختگی(غیر منطقی) نیز از خود بگویندومهم آمکه این اسم ها اهمیت بیشتری دارد وخلاقیت افراد رابالا می برد.حتی دبیران می توانند برای آشنایی دانش آموزان این روش را باهمین بازی اسم ها شروع کنند تا دانش اموزان نسبت به این روش باداوطلبی بیشتری پذیرا باشند. لازم است بدانید داین روش یابازی یک موضوع مطرح می شود.ودرصورت زمان زیاد می توانیدپس ازاتمام تمام مراحل موضوع دیگری رامطرح کنید.گرچه به نظر نمی آید هم زمان وهم دانش آموزان به ادامه کار باشند. مراحل اجرای الگو بارش مغزی الگوی تدریس حاضر در 5 مرحله برنامه ریزی و اجرا می شود؛ مراحل مورد نظر عبارت اند از: 1- درگیر گردن Engaging 2- کاوش Exploration 3- توصیف Explanation 4- شرح و بسط (گسترش) Elaboration 5- ارزشیابی Evaluation دلیل نام گذاری الگوی تدریس ساخت گرایی به الگوی 5E، آغاز شدن هر مرحله با حرف E است. برای درک بهتر این الگوی تدریس حاضر، درس حشرات از کتاب علوم اول راهنمایی بر اساسس این 5 مرحله آموزش داده می شود.

مرحله اول: درگیر شدن این مرحله برای جلب توجه کلاس به موضوع مورد آموزش و ایجاد هیجان و انگیزش در فراگیران طراحی شده است. یک سؤال جالب، یک داستان نیمه تمام، یک عکس خوب، ارائه یک فعالیت مناسب علمی و یا ... می تواند مورد استفاده معلم قرار گیرد در آموزش درس حشرات معلم برای اجرای این مرحله می تواند در صورتی که امکانات محیطی اجازه می دهد به افراد گروه فرصتی بدهد تا در یک مدت زمان تعیین شده در محیط اطراف خود به دنبال جمع آوری حشرات باشند. بچه هایی که در پایان این مدت به کلاس باز می گردند هیجان زده و با انگیزه کافی آماده اند تا در ادامه کار با معلم همراه باشند. در صورتی که چنین امکانی در اختیار نباشد معلم می تواند با پیش بینی که از جلسه قبل انجام می دهد از هر گروه بخواهد تا یک نوع حشره با خود به کلاس بیاورند و در غیر این صورت می تواند تصاویر جالبی از انواع مختلف حشرات را با خود به کلاس بیاورد و یا حداقل از تصاویر کتاب استفاده کند. مرحله دوم : کاوش در این مرحله که مطالعه بعد از انگیزه می باشد معلم از گروه ها می خواهد تا به مشاهده ی حشرات بپردازند. در اینجا مشاهدات دانش آموزان از حشرات می تواند شامل مشاهده رفتار و اجزای ساختمان بدن حشرات باشد. همه ی گروه ها فعال و به جستجو و مطالعه مشغول هستند. ضمن اینکه از وسایل ساده ای مانند ذره بین و ... نیز استفاده می کنند. در تمام لحظات گروه یادداشت برداری می کند. اطلاعات خود را از بدن حشره و رفتار آن یادداشت می کند. در واقع ایجاد و تقویت هماهنگی مغز و دست در حین کسب تجربه از اهداف مهم این مرحله است. این مرحله به دانش آموزان در ایجاد یک قالب و چهارچوب فکری برای تشکیل مفاهیم جدید کمک می کند. در این مرحله معلم نقش راهنما دارد. مرحله سوم: توصیف در این مرحله معلم باید رشته ی کار را به دست دانش آموزان بدهد. دانش آموزان برای کار و فعالیت انجام شده توضیح منطقی و مستدل ارائه می دهند و به توصیف مشاهدات می پردازند. بحث بین دانش آموزان آغاز می شود. بچه ها سعی می کنند از معلم سؤال کنند. ولی معلم پاسخ نمی دهد و تلاش می کند با توصیف، دانش آموز به دنبال نام علمی حشره بگردد. شاگردان اطلاعاتی را به دست آورده اند. آنها حشرات را پیدا کرده اند، مشاهده ی دقیق انجام داده اند و مشاهدات خود را توصیف کرده اند. فقط نام های علمی را نمی دانند و معلم باید به عنوان یک راز آن را تا آخر برنامه نگه دارد. مرحله چهارم: شرح و بسط بچه ها خوشحال هستند و چون با انگیزه کار را شروع کرده اند اطلاعات زیادی به دست آورده اند. آنها به کتاب های مختلف، دائرة المعارف ها، نرم افزارهای کامپیوتری و ... مراجعه می کنند. معلم فقط به بچه ها راه جمع آوری اطلاعات را یاد می دهد و نشان می دهد که چگونه می توانند خودشان مشکلات را حل کنند. در این مرحله مثال های اضافی و موارد بیشتری درباه مفاهیم اصلی درس ارائه می گردد و از دانش آموزان خواسته می شود تا از آموخته ها و یادگیری های قبلی برای گسترش و بسط و تعمیم به دیگر مفاهیم استفاده کنند و به این ترتیب در این مرحله معلم خوشحال است که خود حشره شناس نیست لیکن بچه ها را برای تلاش بیشتر و بررسی دقیق تر هدایت کرده است. مرحله پنجم: ارزشیابی ارزشیابی مستمر در طول انجام فعالیت و از مرحله اول آغاز شده است. در این مرحله برای ارزشیابی پایانی معلم می تواند از یک روش بسیار جالب استفاده کند به این صورت که از هر گروه بخواهد گزارش کاملی از رفتار، ساختمان و ... حشرات توصیف کنند. سپس گزارش را در اختیار گروه دیگر یا حتی کلاس دیگر قرار دهد تا بر اساس توصیفی که از حشره در گزارش شده شکل حشره را بکشند. مسلم است که هر چه توصیف دقیق تر باشد نقاشی هم کامل تر است و مثلا" اگر در یک نقاشی، حشره شاخک نداشته باشد یعنی توصیف کامل نبوده است. حتی یک نوع خود ارزیابی می تواند صورت گیرد و خود گروه بر اساس معیارهای تعیین شده از سوی معلم تشخیص خواهند داد که شکل کشیده شده تا چه حد کامل بوده است و این بستگی به انتظار معلم و نوع ارزشیابی دارد. به طور کلی الگوی 5E در افزایش سواد علمی در درس علوم و ریاضی و دروس دیگر کاربرد دارد و بسیار موفق بوده است. قوانین روش بارش فکری 1- انتقاد ممنوع است و هرگونه اعتراض یا انتقاد روند فعالیت را کند می کند و در جریان بارش فکری، افراد اندیشه های غلط یا درست خود را می توانند ارائه دهند. 2- قضاوت و ارزشیابی در مورد اندیشه و فکر اعضا ممنوع است. 3- کمیت اندیشه ها و نظریات مطلوب است و هر چه نظریات و اندیشه های تولید شده بیشتر باشد، احتمال وجود اندیشه های خلاق افزایش می یابد. بنابراین تعداد طرح ها نباید کم باشد. 4- حضور افراد داوطلبانه و اختیاری است و در جریان جلسه اگر عضوی نخواهد بعضی نظریات را اعلام کند، اجباری ندارد. 5- مشابه سازی نظریات، ترکیب و تغییر دادن، اندیشه ی دیگران آزاد است. 6- به نظریات غیر منطقی و دور از ذهن و غیر معقول باید توجه شود زیرا می توانند بدیع و تازه باشند. پس از بیان قوانین جلسه ی بارش مغزی و ارائه ی نظریات به صورت چرخشی و نوبتی شروع می شود و منشی جلسه باید نظریات و آرای بیان شده را در حین اجرای جلسه ثبت کند. در حقیقت، فعال ترین بخش این روش، اجرا و کنترل همین جلسه ی خلاقیت است که شخص، اندیشه ای تولید می کند. مثال:علوم ابتدائی (فایده های آب):(نمونه-2) دراین روش بارش فکری،4دانش آموز بصورت داوطلب انتخاب می شوند(دراولین جلسه داوطلب کم داریم اماوقتی دانش آموزان باروش کار آشنا شدندداوطلب هازیاد خواهندشد) این 4نفر یا 5 نفردرکنارتخته سیاه روبه دانش آموزان روی صندلی یانیمکت می نشینندوبقیه دانش آموزان بعنوان تماشاگربه مدت 15تا20 دقیقه فقط گوش می کنند. مدل دیگر نشستن،به این ترتیب که مانندمدل نشست سازمان ملل،گروه داوطلب دروسط قرار می گیرندودانش آموزان بصورت دایره درکنار دیوارگروه داوطلب را احاطه می کنند.یک نفردراین گروه بعنوان منشی ،خلاصه مطالب (دریک شبه جمله باکمک معلم) دریک ورقه می نویسد.ومعلم نیز درحلقه گروه تماشاگران قرار دارد وهم بحث راهدایت می کند وهم گروه تماشاگران را مراقبت میکند.معلم بعنوان رهبرگروه ازداوطلبین می خواهد که هرنظر منطقی وغیر منطقی راجب فایده آب بگویندواعضای داوطلب طبق قوانین روش بارش فکری (که معلم درابتدا وضمن کار باید این قوانین رابارها اشاره نماید) نظرات خود رابیان می کنندودرتمام این مدت(15الی20دقیقه)گروه تماشاگران فقط نظرات راگوش می کنند.ودرمرحله سوم نظر آنان مطرح می شود. این روش نسبت به روشبالا که همه دانش آموزان درآن شرکت می کنند،درست ترمی باشد.اکنون به صورت نمونه روش عملی آن رابرایتان بیان می کنیم؛ مرحله اول:معلم گروه داوطلب راانتخاب و قوانین روش بارش فکری رابیان میکند(5 قانون بالا).آنگاه درمورد آب 1یا 2دقیقه صحبت میکند.(بچه های عزیز میدانیدکه آب مایه حیات است وبرای زندگی ما مهم است گرچه غیر فایده های اصلی ،کارهای دیگری نیز می توان با آن انجام داد .اکنون ما می خواهیم باکمک این 5 نفر فایده های بیشمار آب رابدانیم وبعد از15دقیقه ازشما نیز می خواهیم به لیست این افراد فایده های دیگری نیز اضافه کنید.دراین مدت از شما می خواهم به نظر های 5 نفر گوش دهید درکلاس های بعد شما نیز دراین جایگاه قرار می گیرید.) مرحله دوم:تولید اندیشه ازطرف گروه داوطلب: این گروه بصورت آزاد می توانند هر نظری درموردفایده ی آب دارند رابیان کنند ومنشی نظر آنان راباکمک معلم بصورت خلاصه ودریک شبه جمله روی تخته یا ورقه می نویسد.اکنون به نظرات یک گروه که یک معلم دانشجو درکلاس خود اجرا نموده ،می بینیم؛ کشاورزی پختن غذا نظافت تمیز کردن برق شستن بدن شنا کردن رنگین کمان ساختن باشلنگ آب آشامیدن شستن ظرف بازی کردن انداختن توپ بافشار آب ساختن گل حرکت خاک های حیاط بافشار آب فشار آب باسرنگ برای حرکت پیستون آن ساختن یخ ................................................. اگر دقت کنید مثال های اول منطقی ومثال های آخر غیر منطقی وخلاق تر هستندکه معلم باید دانش آموزان رابه این سمت تشویق نماید.همچنین درمثال های بالا شباهت هایی رامی بینید که طبق قانون روش ،اشکالی ندارد. مرحله سوم:ارزیابی؛دراین مرحله تماشاگران(دانش آموزان محیط)می توانند نظرات دیگری به لیست تخته سیاه اضافه کنند. دانش آموزان تماشاگر دراین مرحله می نواننددرمورد مثالها ازداوطلبین سوال کنند وآنها نیز می توانند افکار خود رابیان کننئ وعقاید خود رابسط دهند.حتی گاهی مثالی ارائه می شود که قابل طرح وساختن می باشد.. درپایان معلم می تواند با کمک دانش آموزان مثالهای شبیه به راپالایش ودریک دسته قرار دهند.ودراخردردفترخود به طور دلخواه 5مثال از فایده آب رابنویسند.